احکام اعتکافافزون بر شرایط عامه تکلیف و نیت [۲]
الفقه الاسلامی، ج۳، ص۱۷۶۱-۱۷۶۲.
برای معتکف، اعتکاف شرایط و احکام دیگری نیز دارد.۱ - شرط روزهفقهای امامیه، با استناد به روایات، روزه (اعم از واجب و مستحب) را از شرایط اعتکاف می‌دانند. برخی اعتکاف پیامبر در ماه رمضان را دلیل دیگری بر این امر دانسته‌اند. به نظر بعضی ظاهر آیه ۱۸۷ بقره نیز اشعار به این امر دارد، زیرا مخاطبان نهی از آمیزش، در این آیه روزه داران هستند: «ثُمَّ اَتِمّوا الصِّیامَ اِلَی الَّیلِ ولا تُبـشِروهُنَّ واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد» بنابراین آیه، اعتکاف تنها برای روزه داران جایز است و جواز آن برای غیر روزه داران نیازمند دلیل است. [۷]
مسالک الافهام، ج۱، ص۳۵۴.
البته گروهی از فقهای اهل سنت اعتکاف را بدون روزه نیز جایز می‌دانند. [۹]
الفقه الاسلامی، ج۳، ص۱۷۶۲.
۲ - شرط حدقل سه روزه بودنحداقل اعتکاف به نظر امامیه سه روز و به نظر برخی از علمای اهل سنت یک شبانه روز است. برخی دیگر با استناد به اطلاق آیه ۱۸۷ بقره مدت زمانی کوتاه را که وقوف بر آن صدق کند، کافی دانسته‌اند. [۱۲]
احکام القرآن، ج۱، ص۳۳۶.
[۱۳]
تفسیر قرطبی، ج۲، ص۲۲۲.
[۱۴]
الفقه الاسلامی، ج۳، ص۱۷۵۲.
۳ - شرط انجام دادن در مسجدشرط دیگر، انجام دادن این عبادت در مسجد است. همه علمای اسلامی به جز حنفیان که اعتکاف زن را در خانه‌اش جایز دانسته‌اند [۱۵]
الفقه الاسلامی، ج۳، ص۱۷۶۲.
بر این شرط اتفاق نظر دارند. [۱۷]
الفقه الاسلامی، ج۳، ص۱۷۶۲.
مستند امامیه دراین شرط روایات است؛ اما گروهی از عالمان اهل سنت آن را از جمله «... واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد» استفاده کرده‌اند. [۱۹]
تفسیر قرطبی، ج۲، ص۲۲۲.
در ردّ این استناد گفته شده که آیه فقط بر حرمت مباشرت با زنان در حال اعتکاف در مسجد، دلالت دارد؛ نه بر شرطیت مسجد در اعتکاف. [۲۰]
مسالک الافهام، ج۱، ص۳۵۰.
در اینکه مقصود از مسجد چه مسجدی است، بین علمای اسلامی اختلاف است؛ از ظاهر جمله «... و اَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد...» جواز اعتکاف در هر مسجدی استفاده می‌شود، [۲۲]
مسالک الافهام، ج۱، ص۳۵۱.
زیرا «المساجد» عام و شامل همه مساجد است؛ ولی امامیه با استناد به روایات، عموم آیه را به مساجد چهارگانه، یعنی مسجدالحرام، مسجدالنبی مسجد کوفه و مسجد بصره و مسجد جامع هر شهر [۲۴]
کنزالعرفان، ج۱، ص۲۱۶.
تخصیص زده‌اند. نظر گروهی از اهل سنت نیز همین است؛ [۲۶]
تفسیر قرطبی، ج۲، ص۲۲۲.
ولی عده‌ای از فقهای فریقین، بر مساجد فوق، مساجدی دیگر افزوده‌اند. [۲۷]
کنزالعرفان، ج۱، ص۲۱۶.
[۲۸]
مسالک الافهام، ج۱، ص۳۵۱.
[۲۹]
الفقه الاسلامی، ج۳، ص۱۷۵۲-۱۷۵۶.
شایان ذکر است که حضور در مسجد و خارج نشدن از آن در مدت اعتکاف، جز برای کارهای ضروری و رفع حاجت، لازم است. ۴ - شرط اجتناب از مباشرت با زنانقرآن مباشرت با زنان را بر معتکف ممنوع کرده است: «ولا تُبـشِروهُنَّ واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد» افزون بر آیه فوق، روایات مستفیض نیز بر این امر دلالت دارد. [۳۴]
جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۷۸۰.
به نظر علمای امامیه آیه و روایات پیشگفته شمول داشته و هرگونه لمس، تقبیل و تماس شهوت آمیز را نیز دربرمی گیرد، [۳۵]
کنزالعرفان، ج۱، ص۲۱۶.
هرچند برخی از امامیه و جمعی از اهل سنت، انصراف آیه را به آمیزش دانسته و سرایت آن به مقدمات مذکور را بعید می‌دانند، [۳۷]
مسالک الافهام، ج۱، ص۳۵۰.
بلکه رد کرده‌اند؛ [۳۸]
احکام القرآن، ج۱، ص۳۳۹.
[۳۹]
الفرقان، ج۲، ص۷۲.
همچنین از اینکه در آیه مورد بحث، قرآن مباشرت با زنان در شبهای ماه رمضان را برای روزه داران روا شمرده: «فالــنَ بـشِروهُنَّ» و سپس معتکفان را ازاین عمل منع کرده است: «و لا تُبـشِروهُنَّ واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد» به دست می‌آید که آمیزش در شبهای اعتکاف نیز بر معتکف حرام است. [۴۲]
راهنما، ج۱، ص۶۱۰.
فقهای فریقین نیز بر همین رای هستند. [۴۴]
الفقه الاسلامی، ج۳، ص۱۷۷۷.
۵ - دیگر شرایط اعتکافافزون بر حرمت آمیزش با زنان، اعمال دیگری چون استفاده از بوی خوش، خرید و فروش، مشاجره و جدال نیز در این مدت بر معتکفان حرام است. قرآن در پایان آیه مذکور، احکام مطرح شده در این آیه، از جمله حکم اعتکاف را از حدود الهی می‌شمارد که مؤمنان نباید آن را سبک بشمارند و از آن تعدّی کنند: «تِلکَ حُدودُ اللّهِ فَلا تَقرَبوها» سپس رعایت این احکام را موجب ایجاد تقوا و پرهیزگاری در انسان دانسته است: «کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ ءایـتِهِ لِلنّاسِ لَعَلَّهُم یَتَّقون» ۶ - فهرست منابعاحکام القرآن، جصاص؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ تفسیر راهنما؛ التفسیر الکبیر؛ جامع احادیث الشیعة فی احکام الشریعه؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ روض الجنان و روح الجنان؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ العروة الوثقی؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ الفقه الاسلامی و ادلته؛ کتاب الخلاف؛ الکشاف؛ کنز العرفان فی فقه القرآن؛ لسان العرب؛ مجمع البحرین؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مسالک الافهام؛ مستمسک العروة الوثقی؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ وسائل الشیعه. ۷ - پانویس
۸ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم برگرفته از مقاله اعتکاف. |